Ontwikkelingen op het snijvlak van wetenschap en technologie gaan snel. Vooral op het gebied van de nanotechnologie (het gebruik van materialen met superkleine afmetingen), genetische manipulatie en AI.  Dat kan veel positiefs brengen, zoals het bestrijden van bepaalde ziektes of allerlei kennis binnen handbereik, maar het komt ook met zorgen. Wat zijn de bijwerkingen? Publieke debatten hierover kunnen soms erg gepolariseerd zijn, met voor- en tegenstanders langs verschillende lijnen.

Psychologen van de Universiteit van Amsterdam en de Radboud Universiteit vroegen zich af waarom mensen bepaalde wetenschappelijk innovaties afwijzen. Welke denkbeelden hangen hiermee samen? ‘We hebben twee groepen mensen in Nederland, in totaal 614 mensen, via een survey gevraagd wat ze van nanotechnologie, menselijke genetische bewerking en kunstmatige intelligentie vinden’, vertelt een van de onderzoekers, sociaal psycholoog Bastiaan Rutjens van de Universiteit van Amsterdam.

Spiritualiteit, 
ook wel New Age of postchristelijke spiritualiteit genoemd, is een verzameling overtuigingen die afwijzend staan tegenover externe bronnen van autoriteit, inclusief religieuze en wetenschappelijke elites. Daarnaast botst de nadruk op persoonlijke ervaring als bron van kennis met de wetenschappelijke opvattingen over kennis en het vertrouwen in de wetenschappelijke methode. Daarom kan spiritualiteit een drijfveer zijn om sceptisch te zijn over bepaalde domeinen van wetenschap en technologie.

Verder kijken dan politieke overtuigingen
Vaak wordt naar politieke en religieuze overtuigingen gekeken om wantrouwen in wetenschap te verklaren. De onderzoekers wierpen hun blik veel breder en keken ook naar de invloed van spiritualiteit, afkeer van menselijk gesleutel aan de natuur, algemeen vertrouwen in de wetenschap, samenzweringsovertuigingen en kennisniveau. ‘Politieke ideologie en religiositeit zijn meestal niet de belangrijkste factoren bij scepsis over specifieke onderwerpen als nanotechnologie en AI’, legt Rutjens uit. ‘Andere aspecten van iemands wereldbeeld en overtuigingen spelen daarin een grotere rol. Zoals spiritualiteit, morele zorgen en algemeen vertrouwen in wetenschap.’

Spirituele mensen vaker sceptisch

Uit het onderzoek blijkt dat mensen die zich spiritueel noemen, vaker sceptisch zijn over nanotechnologie, genetische manipulatie én kunstmatige intelligentie. ‘We hebben duidelijk bewijs gevonden dat mensen die zich spiritueel noemen sceptischer zijn in alle drie de onderzochte gebieden’, vertelt Rutjens. Mensen die minder vertrouwen hebben in wetenschap dachten ook vaak negatief over deze dingen, en de twee houden verband met elkaar. Spirituele mensen hebben over het algemeen minder vertrouwen in wetenschap.

Ook ontdekten de onderzoekers dat, in lijn met de verwachtingen, mensen die religieus zijn vooral sceptisch zijn over menselijke genetische bewerking en in iets mindere mate ook over nanotechnologie. Mensen die niet willen dat er gesleuteld wordt aan de natuur, bleken eveneens sceptisch over genetische manipulatie. Politieke ideologie, waarvan vaak wordt vermoedt dat die een rol speelt bij wantrouwen in wetenschap, had geen invloed op het scepticisme rond de wetenschappelijke innovaties.

Belangrijk om onderscheid te maken
Volgens de onderzoekers toont deze studie dat religie, spiritualiteit en iemands kijk op de natuur invloed hebben op hoe mensen denken over nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen. ‘Het is daarom belangrijk onderscheid te maken tussen religieuze en spirituele overtuigingen als we willen begrijpen waarom mensen bepaalde wetenschap afwijzen’, stelt Rutjens. Dit onderscheid kan vooral relevant zijn in sterk seculiere landen, zoals Nederland en West-Europese landen in het algemeen, waar het aantal personen dat zich spiritueel noemt stijgt, terwijl het aantal religieuze mensen daalt.